Dat leerde ik al weer vele jaren geleden van Prof. Van der Heijden tijdens het college “Inleiding tot het recht”. De overheid gedraagt zich deftig, maar doet de burger ook onrecht aan, was de strekking. En ik moet eerlijk zeggen dat ik daar toen, als jong-studentje opgevoed met gezag voor Overheid en Kerk, weinig van begreep.
Naarmate de jaren vorderden kwam de herinnering aan dat college regelmatig boven drijven en ging ik de stelling helaas steeds meer begrijpen. Toen ik afgelopen zomer het rapport van de AP las over de Belastingdienst wist ik het zeker: inderdaad de Staat is een schoft met een hoge hoed op.
Naar aanleiding van alle ophef over etnisch profileren door de belastingdienst onderzocht de AP de verwerking van persoonsgegevens, meer specifiek: de nationaliteit bij toeslagen voor kinderopvang. Op 17 juli, een dag na Schrems II openbaarde de AP haar onderzoeksrapport. Daarin concludeerde zij dat het flink mis was gegaan bij de Belastingdienst, maar dat was natuurlijk niets nieuws. Wat ronduit onthutsend is in het rapport is dat het onderzoek aan het licht heeft gebracht dat de Dienst een geautomatiseerd zoeksysteem gebruikte met zoekvragen die discriminerend waren ingesteld.
Hieronder kort de belangrijkste bevindingen vanuit privacy optiek.
Privacy aspecten
De belastingdienst gebruikt gegevens over de nationaliteit voor 2 doelen:
- Het beoordelen van de aanvraag voor kinderopvangtoeslag
- Het bestrijden van fraude
Voor de beoordeling gebruikte de Dienst dus ook gegevens over de dubbele nationaliteit. Die gegevens zijn volgens de AP niet noodzakelijk voor het doel van de verwerking. Die gegevens zijn niet nodig voor de beoordeling van een aanvraag. De verwerking van gegevens over de tweede nationaliteit was daarmee niet rechtmatig.
In het onderzoek wordt dus nog eens benadrukt dat de rechtmatigheid van een verwerking ook afhangt van de noodzaak van de verwerking.
Dan de kwestie dat deze gegevens nog in het systeem aanwezig waren. Sinds 2014 ontvangt de Dienst alleen nog gegevens over de eerste nationaliteit. Echter, in mei 2018 zaten er nog 1,4 miljoen mensen met een tweede nationaliteit in het systeem. Die gegevens werden ook nog actief gebruikt door het algoritme. Deze gegevens hadden in 2014, de datum waarop geen tweede nationaliteit meer gevraagd werd, verwijderd moeten worden.
Het algoritme, een risico classifcatie systeem selecteerde, dus mede op basis van de tweede nationaliteit, aanvragen met een hoog risico. Die aanvragen werden vervolgens door een medewerker beoordeeld.
Het op deze wijze gebruiken van de gegevens acht de AP in strijd met het beginsel van proportionaliteit. Een minder vergaande vorm van verwerking was mogelijk. En dat blijkt ook: sinds 2014 wordt de tweede nationaliteit niet meer gevraagd.
Bovendien is nationaliteit helemaal geen criterium of iemand recht heeft op kinderbijslag of niet. Het criterium is rechtmatig verblijf, en niet de nationaliteit, aldus de AP.
Als laatste heeft de belastingdienst ook niet voldaan aan het vereiste van transparantie uit de AVG. De mensen die kinderopvang aanvroegen hadden geen idee welke gegevens de Dienst verwerkte, met welk doel, op welke wijze etc.
Tja…. De staat is een schoft met een hoge hoed, zo blijkt maar weer eens. Met dank aan prof. Van der Heijden
